Cây bồ kết, một loại cây quen thuộc với người Việt, đặc biệt là trong việc chăm sóc tóc. Từ xa xưa, quả bồ kết đã được sử dụng rộng rãi như một phương pháp gội đầu tự nhiên, mang lại mái tóc suôn mượt và chắc khỏe. Không chỉ vậy, cây bồ kết còn sở hữu nhiều công dụng quý giá khác trong y học cổ truyền và đời sống hàng ngày. Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn cái nhìn tổng quan về đặc điểm, công dụng, giá trị kinh tế và kỹ thuật trồng cây bồ kết hiệu quả.
Nội Dung Bài Viết
Đặc Điểm Cây Bồ Kết Rừng
Cây bồ kết (tên tiếng Anh: Locust, danh pháp khoa học: Fructus Gleditschiae, thuộc họ Đậu – Fabaceae) là loại cây thân gỗ lớn, dễ thích nghi với nhiều điều kiện khí hậu khác nhau. Cây thường mọc ở vùng đồng bằng và trung du, phân bố rải rác khắp cả nước. Một số tên gọi khác của cây bồ kết bao gồm: cây co kết, cây phắc kết, cây tạo giác, cây chùm kết, cây bồ kếp. Cây có nguồn gốc từ Châu Á (Việt Nam, Trung Quốc) và Châu Mỹ.
Cây bồ kết có thể cao từ 5-7m, thân thẳng, vỏ nhẵn bóng, có gai nhọn cứng. Rễ cây là rễ cọc, phân nhiều nhánh, phát triển mạnh ở đất ẩm, giàu dinh dưỡng, thường ăn sâu 3-5m dưới mặt đất. Cành non có lông mềm, khi già chuyển sang màu xám nhạt, nhẵn bóng. Lá bồ kết thuộc dạng lá kép lông chim, cuống dài, mặt trên có lông mềm. Mỗi lá có từ 6-10 lá chét hình trứng, thon hai đầu, mép lá có răng cưa nhỏ. Mặt lá trên có màu nhạt hơn mặt lá dưới.
Cây bồ kết thường rụng lá vào mùa đông và lá non mọc lại vào cuối xuân. Hoa bồ kết mọc thành chùm dài 10-15cm, mỗi chùm có 2-7 bông hoa hình ống màu trắng mọc từ nách lá. Hoa có 5 cánh, 10 nhị, 12 noãn và không có bầu hoa. Mùa hoa bồ kết thường từ tháng 5 đến tháng 7 hàng năm. Quả bồ kết thuộc dạng quả đậu, dài 10-15cm, rộng 2-3cm, cong về phía đuôi. Quả non có màu xanh, phủ một lớp phấn trắng, cơm bên trong màu vàng. Khi chín, quả chuyển sang màu vàng đậm, để lâu chuyển sang màu đen. Đảo Cát Bà (Hải Phòng) là nơi có trữ lượng bồ kết lớn nhất cả nước với khoảng 40.000 cây, sản lượng hàng năm đạt hơn 40 tấn quả.
alt: Hình ảnh quả bồ kết
Cây Bồ Kết Đực Và Đặc Tính Sinh Trưởng
Cây bồ kết không ưa bóng râm và có khả năng chịu hạn tốt. Vào cuối xuân, hoa đực và hoa cái nở riêng biệt trên những cây khác nhau. Cây chỉ có hoa đực được gọi là cây bồ kết đực và không cho quả. Tuy nhiên, người trồng thường áp dụng các kỹ thuật để kích thích cây sinh trưởng cả hoa đực và hoa cái để đạt năng suất cao.
Công Dụng Của Cây Bồ Kết
Các nghiên cứu cho thấy, trong cây bồ kết có chứa nhiều hợp chất hóa học quý như orientin, homoorientin, saponaretin, vitexin, luteolin, các axit echinocystic, oleanolic, australozit, cùng các loại đường galactose, glucose, arabinose, xylose,… Nhờ đó, bồ kết có nhiều công dụng như kích thích co bóp tử cung, long đờm, tăng cường hoạt động của niêm mạc đường hô hấp, ức chế một số nấm gây bệnh ngoài da, chống trùng roi âm đạo, ức chế tế bào sarcom, kháng virus, ức chế nhiều loại vi khuẩn như liên cầu khuẩn, tụ cầu khuẩn B, tụ cầu khuẩn vàng, phẩy khuẩn tả, trực khuẩn mủ xanh, trực khuẩn thương hàn, trực khuẩn lỵ shigella và các chủng cầu khuẩn đường ruột.
Theo y học cổ truyền, quả bồ kết có vị cay, mặn, tính ôn, có độc, quy vào kinh Đại Tràng và Phế. Bồ kết có tác dụng sát trùng, tiêu thũng, thông khiếu, tiêu đờm, chủ trị ích tinh, mờ mắt, đờm suyễn, cấm khẩu, tiêu thực, trúng phong. Hạt bồ kết có vị cay, tính ôn, có độc, có tác dụng điều trị mụn nhọt, thông đại tiện, nhuận táo, chữa bí kết. Gai bồ kết có vị cay, tính ôn, có độc, có tác dụng khư phong, sát trùng, tiêu thũng, trị ung độc, ác mộng và thông sữa. Ngoài ra, quả bồ kết còn được dùng để nấu nước gội đầu giúp làm sạch gàu, trị các bệnh về da đầu, ngăn ngừa rụng tóc và giữ màu quần áo.
alt: Hình ảnh quả bồ kết khô
Kỹ Thuật Trồng Cây Bồ Kết
Cây bồ kết thường được trồng bằng hạt. Dưới đây là kỹ thuật trồng cây bồ kết:
- Nguồn giống: Chọn cây mẹ sinh trưởng tốt, không sâu bệnh, thân thẳng, tán đều, sai trái.
- Hạt giống: Thu hoạch quả già màu vàng đậm hoặc đen.
- Sơ chế hạt giống: Tách hạt, phơi nắng nhẹ 5-7 ngày, bảo quản nơi thoáng mát 6-12 tháng.
- Xử lý hạt giống: Ngâm hạt trong nước ấm 10-12 giờ, vớt ra để ráo, gieo vào luống ươm. Tưới nước phun sương, sau khoảng nửa tháng hạt nảy mầm. Khi cây con cao 40-60cm thì bứng sang trồng ở vị trí cố định.
- Cách trồng: Tạo luống rộng 1-1.5m, đào hố kích thước lớn hơn bầu cây, mỗi hố cách nhau 2-3m. Bỏ túi bầu, đặt cây vào hố, lấp đất vun gốc. Che mát cho cây trong 3 tháng đầu, tưới nước phun sương 10 ngày đầu.
Lưu ý: Nên trồng vào tháng 9-11 hàng năm. Thường xuyên dọn cỏ dại và cây bụi.
alt: Hình ảnh cây bồ kết
Khoảng Cách Trồng Và Thời Gian Cho Quả
Cây bồ kết sinh trưởng nhanh, có thể cao tới 30m. Khoảng cách trồng thích hợp là 2-3m/hố, kích thước hố tối thiểu 40x40x50cm. Trước khi trồng, cần tưới ẩm đất và bón lót 5-7kg phân chuồng hoai mục. Cây bồ kết trồng bằng hạt thường cho quả sau 4 năm.
Hiệu Quả Kinh Tế Của Cây Bồ Kết
Cây bồ kết là cây lâu năm, mang lại hiệu quả kinh tế đáng kể. Quả bồ kết khô hiện có giá sỉ khá cao, khoảng hơn 150.000 đồng/kg. Với xu hướng sử dụng sản phẩm thiên nhiên ngày càng tăng, giá trị của bồ kết được dự đoán sẽ tiếp tục tăng trong tương lai. Cây bồ kết dễ trồng, ít công chăm sóc, phù hợp với khí hậu Việt Nam và nhiều vùng đất khác nhau, là một lựa chọn trồng trọt tiềm năng cho bà con nông dân.
alt: Quả bồ kết
Kết Luận
Cây bồ kết không chỉ là một loại cây quen thuộc trong đời sống mà còn mang lại nhiều lợi ích kinh tế và sức khỏe. Với kỹ thuật trồng đơn giản và hiệu quả kinh tế cao, cây bồ kết là một lựa chọn đáng cân nhắc cho bà con nông dân.
FAQ về cây bồ kết
1. Cây bồ kết có mấy loại?
Cây bồ kết chủ yếu có hai loại là bồ kết gai và bồ kết trĩ. Bồ kết gai có quả nhỏ, nhiều gai, thường được dùng để gội đầu. Bồ kết trĩ có quả to, ít gai, thường dùng làm thuốc.
2. Trồng cây bồ kết cần chú ý gì về đất đai?
Cây bồ kết thích hợp trồng trên đất tơi xốp, thoát nước tốt, giàu dinh dưỡng. Nên tránh trồng ở vùng đất trũng, dễ bị ngập úng.
3. Ngoài gội đầu, quả bồ kết còn có tác dụng gì khác?
Quả bồ kết còn được sử dụng trong y học cổ truyền để chữa trị nhiều bệnh như ho, viêm họng, đau bụng, tiêu chảy,…
4. Làm thế nào để bảo quản quả bồ kết khô?
Quả bồ kết khô nên được bảo quản nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp để giữ được chất lượng tốt nhất.
5. Mua cây giống bồ kết ở đâu uy tín?
Bạn có thể tìm mua cây giống bồ kết tại các vườn ươm uy tín hoặc các trung tâm cây giống trên toàn quốc. Nên chọn cây giống khỏe mạnh, không sâu bệnh để đảm bảo tỷ lệ sống cao.